Virologie

Verslag

Het Kenniscafé Emmen sloot het seizoen af met een lezing van Prof. Dr. Bert Niesters over virologie. Ann de Jong, moderator van deze avond, introduceert hem. Zij merkt op dat vooral het coronavirus ons allemaal heeft wakker geschud. Kan er opnieuw een virus komen dat leidt tot een pandemie? Zij geeft Bert Niesters het woord en merkt op dat hij de bezoekers veel kan vertellen over virussen. Niesters is hoogleraar medische microbiologie en hoofdviroloog van het UMCG. Tijdens de coronapandemie werd hij door zijn optredens op televisie een nationale bekendheid. Voor een uitverkocht Kenniscafé plaatst hij het coronavirus in een breder verband. 

Wat is een virus? 

Ten eerste merkt Niesters op dat een virus niet leeft, het groeit niet en is dus dood. Je kunt er wel last van hebben. Denk maar aan het norovirus of rabiës. Een virus heeft een DNA- of een RNA-kern, nooit beide, een eiwitvacht en membrane envelop, die beschermt het genetisch materiaal tijdens het reizen tussen gastheren. Een virus met DNA is een heel stabiel virus. Een RNA virus verandert voortdurend, maakt fouten en dat leidt tot veel varianten. Dat herkennen we van het coronavirus! 

Door de eeuwen heen 

In het oude Egypte heersten al polio en pokken, zo laat de viroloog met afbeeldingen zien. Opmerkelijk genoeg kregen melkmeisjes wel koeienpokken, maar geen pokken. In 1796 ontdekte de Britse arts Jenner dat, als je mensen expres blootstelde aan koeienpokken, zij beschermd werden tegen de levensgevaarlijke pokken.

In 1918-1919 leidde de Spaanse griep wereldwijd tot 50 miljoen doden op een wereldbevolking van 1,9 miljard mensen. HIV verspreidde zich in de tachtiger jaren en is op dit moment nog steeds verantwoordelijk voor de besmetting van 15.000 kinderen per dag in Afrika, vertelt Niesters. Een HIV besmetting in Afrika leidt nog vaak tot aids met dodelijke afloop. Helaas heeft dat te maken met de beschikbaarheid van medicijnen. Er is sprake van sociale ongelijkheid wereldwijd, houdt Niesters de bezoekers voor. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft stambomen van verschillende virussen in kaart gebracht. De beelden laten duidelijk zien dat bepaalde virussen, zoals influenza, steeds in een nieuw jasje leiden tot veel besmettingen, van licht ongemak, tot ernstig ziek zijn en zelfs overlijden aan de gevolgen. Ook van oude virussen zijn we niet verlost nu de mazelen terug zijn. Wereldwijd sterven er nog altijd veel mensen door mazelen. Niesters heeft maar één advies: vaccineren. Recent is knokkelkoorts op Curaçao vastgesteld en zijn vijf mensen overleden. Knokkelkoorts wordt door een mug overgedragen. Laat je vaccineren voor je afreist. Geen blote benen is ook een optie! 

En SARS-CoV-2, zoals corona officieel heet, is niet het laatste virus dat ons zal teisteren. Naar schatting zijn er nog 320.000 onontdekte virussen. “Er komen weer nieuwe pandemieën. Mijn kleinkinderen zullen dat nog wel één of meerdere keren meemaken in hun leven. Daar ben ik van overtuigd”, aldus de viroloog. Een tamelijk recent virus waar Niesters zich zorgen over maakt, is het kamelenvirus (MERS), dat voorkomt in de landen op het Arabisch schiereiland. Als het op mensen wordt overgedragen is het in één op de drie gevallen dodelijk. “Kus geen kameel”, is daarom zijn advies. 

Supersnelle verspreiding 

We leven met steeds meer mensen op deze planeet. In 2020 stond de teller op 7,8 miljard mensen, waarvan 80 % in en rondom megasteden woont. We reizen heel veel, circa 3 miljard vliegbewegingen per jaar! Voor de verspreiding van een virus is mens op mens besmetting noodzakelijk. Door de opwarming van de aarde verspreiden en verplaatsen woongebieden van bijvoorbeeld insecten zich. Daarnaast noemt Niesters ook de 'superspread' events, die de verspreiding enorm kunnen versnellen, omdat je al besmettelijk bent voor je ziek wordt. Als voorbeeld noemt hij carnaval vieren (Brabant, 2020), vakanties en voetbalwedstrijden.

Vaccineren

Niesters vertelt over lady Mary Wortley Montagu, die tijdens haar verblijf in Constantinopel (1716-1718) , kennismaakte met inenting tegen pokken. Door krasjes te maken in de huid, waar vocht uit een pok in werd aangebracht. Ze liet haar zoon op deze manier inenten. Ze introduceerde deze methode in Engeland aan het hof. Na de nodige tegenstand werd deze methode gangbaar in Europa. Vanaf 1945 werd met bebroede kippeneieren een vaccin tegen influenza ontwikkeld. Er zijn nu 600.000 eieren per maand nodig om ieder jaar een vaccin voor de griepprik te ontwikkelen. 

President Roosevelt, zelf getroffen door polio, stelde budget beschikbaar om een vaccin voor polio te ontwikkelen. In 1955 lukte het om een vaccin te maken. Het ontwikkelen van vaccins heeft enorm bijgedragen aan het terugdringen van ernstige ziektes. De pokken en polio zijn de wereld uit, maar voor veel ziektes geldt dat nog niet. 

Volgens Niesters leidt vaccineren tot controle. Hij verwacht in de nabije toekomst één ‘cocktail’ tegen influenza en corona. “Maar dan maken wij in Nederland meteen weer ruzie wie dat moet doen, de huisartsen of de GGD”. Niesters laat nog een rijtje maatregelingen zien, die kunnen helpen besmetting te voorkomen: 

• afstand houden, zeker bij drukte 
• mondmasker dragen 
• geen handen schudden
• niezen of hoesten in je elleboog
• minder zoenen 
• bij klachten testen 
• vaccineren 
• 5G: 5x je gezond verstand gebruiken. 

"Een virus onderhandelt niet, bescherm jezelf",  is één van de laatste adviezen van de viroloog.

Vragen 

Op de vraag welke risico's er zijn voor nieuwe pandemieën, antwoordt Niesters, dat wij leven in een bepaalde balans met virussen, maar het blijft een wedstrijd. HIV is zo'n voorbeeld, het heeft lang geduurd voor er een medicijn was, waarmee je kunt voorkomen dat een besmetting leidt tot AIDS. 

“En inzet van virussen in oorlogen?” Daar zijn op dit moment geen bewijzen voor, aldus de viroloog. 

“Is het mogelijk dat een ingeënt kind een jong nog niet ingeënt kind kan besmetten met mazelen?” Die kans is erg klein, omdat hele jonge kinderen nog beschermd zijn door de antistoffen van de moeder, legt de viroloog uit. 

“Vogelgriep, hoe groot is de kans op de besmetting bij mensen?” Dat kan gebeuren, vertelt Niesters. In 2013 is een dierenarts overleden na ruiming van een pluimveebedrijf. Als het virus de onderste luchtwegen bereikt is het dodelijk. 

“Waarom kan long covid in Nederland niet goed behandeld worden?” Dat is inderdaad erg jammer, vindt ook Niesters, het proces is traag. In omringende landen zijn al lang speciale behandelcentra.

Tot slot 

In tegenstelling tot virussen gaan virologen wel met pensioen. Voor Niesters is dit een van ‘zijn laatste praatjes’. Hij markeert dat moment door vanaf het podium een foto van de zaal met 180 bezoekers te maken. Ann de Jong bedankt hem voor zijn boeiende lezing en overhandigt hem een aantal presentjes. Daarna vraagt zij Sonja van Beveren om naar voren te komen. Zij krijgt de microfoon en kondigt een bestuurswisseling aan. Per 1 mei draagt zij de voorzittershamer over aan Jolanda van den Berg. En Willem Bakker draagt het secretariaat over aan Ann De Jong. Een applaus uit de zaal voor hun inzet en betrokkenheid. Jolanda vertelt dat de goede formule van het Kenniscaféveahnde wordt voortgezet en verzekert de bezoekers dat de onderwerpen volgend seizoen de moeite waard zijn!

Foto's