De vloek van Big Tech

Verslag

Deze avond is het thema 'De vloek van Big Tech', een actueel onderwerp. Willem Bakker, de moderator van deze avond, vertelt dat we er allemaal gebruik van maken en het gemak ervaren waarmee je informatie kunt opzoeken.“Is het een vloek of een zegen?”, dat vragen we aan de sprekers Dr. Peter van de Waerdt, universitair docent op de Faculteit Rechten van de RUG, en Dr. Willem Bantema, lector Digitale Veiligheid verbonden aan de Thorbecke Academie van NHL Stenden Hogeschool. 

Marktmacht 

Peter van de Waerdt begint zijn verhaal met een opvallende foto van de inauguratie van Donald Trump, die het nieuws domineerde. Alle ceo's van de Big Tech bedrijven zaten op de eerste rij! Google, Microsoft, Amazon, Apple en Meta (het moederbedrijf van Facebook, WhatsApp en Instagram) vertegenwoordigen een enorme marktmacht en beïnvloeden daarmee de politiek. Die marktmacht is ontstaan door natuurlijke groei en netwerkeffecten. Een product wordt waardevoller naarmate er meer gebruikers zijn. Zoekopdrachten worden bijgehouden, geanalyseerd en gekoppeld aan een persoon. De zoekmachine leert van u en ook van mensen die op u lijken, vertelt de spreker de bezoekers. Het eindproduct: handige gepersonaliseerde resultaten, die steeds beter worden. Dit gaat wel ten koste van privacy en het risico op discriminatie, waarschuwt Van de Waerdt. Als je Ajax googelt is de kans groot dat een man de voetbalclub en een vrouw schoonmaakmiddel als resultaat krijgt. Door deze werkwijze ontstaan ‘echo-kamers’ waar iedereen alleen zijn eigen mening versterkt ziet. Uw gegevens bepalen uw resultaten: geeft Google u 'Rechts' of 'Links' nieuws. 

Koopdrift en datahonger 

Met name Google en Meta kopen andere bedrijven op. Het zijn nieuwe bronnen van gegevens en de afhankelijkheid van de gebruikers neemt toe. Als voorbeeld noemt de spreker de overname van WhatsApp door Facebook (nu Meta). Om de gebruikers gerust te stellen werd vanuit het bedrijf nadrukkelijk vermeld dat de WhatsApp gegevens niet werden gecombineerd met de gegevens uit Facebook. Twee jaar later meldt Meta dat WhatsApp gegevens gaat delen met Facebook. Naast uitbreiding worden ook standaardinstellingen aangepast, het werkt gewenning in de hand en gebruikers zijn nu eenmaal gemakzuchtig! Door AI neemt de honger naar gegevens enorm toe. Big Tech bedrijven zitten grotendeels in de VS en hun 'huisregels' zijn gebaseerd op Amerikaanse normen en waarden. Vaak is dat in strijd met Europese regelgeving en worden boetes opgelegd. Zij hebben tot op zekere hoogte lak aan Europese wetten en waarden. De boetes zijn maar een klein percentage van de winst. Er zijn op dit moment te weinig mogelijkheden om over te stappen naar een Nederlands of Europees alternatief. Onze afhankelijkheid van deze grotendeels Amerikaanse bedrijven is groot, wat als Trump de stekker eruit trekt....... 

Oplossingen 

Gewoontes kun je veranderen, vertelt Van de Waerdt, de bezoekers. Ga op zoek naar Europese alternatieven. Overstappen naar een privacy-vriendelijk, eerlijk gemodereerd en onafhankelijk platform is lastig, maar niet onmogelijk! Tweakers of European-alternative.eu bieden alternatieven voor mail, zoekmachines en cloud-oplossingen. Het moet even wennen, maar het werkt, vertelt Van de Waerdt de bezoekers. Hij vindt ook dat de overheid moet investeren in een Europese cloud. Tot slot verbaast de spreker zich over de geringe aandacht voor de digitale agenda tijdens de afgelopen verkiezingen. 

Vragen 

Wat als de EU zelf diensten aanbiedt, krijgen wij dan niet precies dezelfde afhankelijkheid?, vraagt Willem Bantema aan Peter de Waerdt. Dat is mogelijk, maar in Europees verband kun je bewaken dat privacy gewaarborgd is. Op de vraag of AI alleen informatie op persoonlijke voorkeuren geeft, antwoordt Van de Waerdt, Google AI is complete onzin, maar wel het beginstadium van gewenning. Bewustwording is belangrijk, waar komt het vandaan? Hij adviseert de bezoekers de geschiedenis regelmatig te wissen en cookies te weigeren. Dat helpt echt!! 

Big Tech, AI en democratie 

Na de pauze vraagt Willem Bantema de bezoekers wie dagelijks WhatsApp of sociale media gebruikt? Er gaan veel handen omhoog. In onze democratie speelt een groot deel van het publieke debat zich af op digitale private platforms, vertelt Bantema. Meta, Google, X en TikTok bepalen wat zichtbaar is en wat niet. Geld verdienen staat centraal, niet het welzijn van gebruikers en de samenleving. AI en gemeenten Het snel organiseren van protesten op digitale platforms is voor burgemeesters een dilemma. Demonstraties kunnen uit de hand lopen, omdat er te laat wordt gereageerd op ordeverstoringen. Voorbeelden zijn 'Project X' in Haren en bloemen leggen bij graven van kinderen in Bodegraven. De lokale Algemene Plaatselijke Verordening (APV) voorziet nog niet in handhaven op online gebruikers, die oproepen tot geweld en ordeverstoringen. De gemeentewet moet aangepast worden, aldus Bantema. Een digitaal gebiedsverbod kan werken. De politie zou online besloten groepen kunnen volgen, waar lokaal op gereageerd kan worden. 

Politiek gebruik van AI 

Er worden op grote schaal AI beelden verspreid die polarisatie in de hand werken. De beelden van Frans Timmermans zijn onder meer gemaakt door een Tweede Kamerlid van de PVV, zo blijkt uit onderzoek van 'De Groene Amsterdammer'. ChatGPT, Gemini en Grok geven desgevraagd een stemadvies. Uit onderzoek van het ministerie van Binnenlandse Zaken blijkt dat deze adviezen willekeurig en onbetrouwbaar zijn. 'De Stemwijzer' is wel gebaseerd op de programma-inhoud van politieke partijen. AI maakt fouten, aldus Bantema, waardoor de democratie onder druk komt te staan. AI kan beleidskeuzes sturen zonder democratische controle. Ambtenaren vertrouwen op systemen die ze niet begrijpen. AI maakt fouten door dubbelzinnige vragen van gebruikers, onbetrouwbare en verouderde bronnen. AI wil bijna altijd antwoord geven, ook als het niet klopt, vertelt de spreker. 

Tegenwicht bieden 

Ethische commissies kunnen bijdragen aan regionaal en onafhankelijk onderzoek naar het gebruik van AI. Zo'n commissie reflecteert op AI en data in gemeenten. In Friesland werkt de Data Ethyk Kommisje Fryslân (DKF) op deze manier. Met richtlijnen kun je AI verantwoord inzetten: 

• Wees transparant over AI-gebruik 
• Mens blijft eindverantwoordelijk 
• Alleen gebruiken bij duidelijke eerwaarde 
• Controleer bias en fouten. 

Burgers kunnen bronnen controleren, gebruik maken van alternatieve platformen, in hun gemeente vragen  naar het AI beleid. Bantema geeft nog een aantal tips: blijf kritisch, wees niet gemakzuchtig en gebruik alternatieve platforms, zoals Signal, Mastodon. Vertrouw niet teveel op AI. En het is zorgwekkend dat wij met zijn allen min of meer gegijzeld zijn door een beperkt aantal Big Tech bedrijven die gevestigd zijn in het Amerika van Donald Trump. Dat was de belangrijkste boodschap deze avond.

Foto's