De fascinerende wereld van slaap

Verslag

Hoe verder je binnen een tijdzone naar het Westen woont, hoe minder lang je leeft en hoe groter de kans op kanker. Wij zouden in Nederland daarom beter uit zijn met de Engelse tijd dan met de Midden-Europese tijd die wij nu hanteren. Het is een van de verrassende inzichten die slaapwetenschapper Marijke Gordijn de bezoekers van het Kenniscafé voorschotelde. Om die reden lobbyen wetenschappers wereldwijd ook tegen afschaffing van de zomertijd.

Gordijn, gepromoveerd in de chronobiologie, is als gastonderzoeker verbonden aan de RUG,  is eigenaar van het bedrijf Chrono@Work en maakt deel uit van verschillende organisaties en belangengroepen die zich wereldwijd met slaap bezighouden.

"Afspraak met de grijze golf"

Zij wordt ludiek geïntroduceerd door vrijwilliger Denny Smit, die half liggend, in nachtkleding en met een slaapmutsje binnen handbereik, gapend aankondigt dat de wetenschapper in Emmen een “afspraak met de grijze golf heeft”.

De spreker opent met een kleine enquête onder de bezoekers van een andermaal uitverkocht Kenniscafé. 20 % van de respondenten die zo snel Mentimeter op hun mobieltje weten te vinden, geeft aan slecht te slapen. Van de rest beoordelen vier op de tien de eigen slaap zonder meer als goed. Dat komt ongeveer overeen met het landelijke beeld: een kwart van de mensen geeft aan slaapproblemen te hebben.

Slaap is een essentieel onderdeel van een gezonde leefstijl

Slaap is weliswaar een rusttoestand maar op de achtergrond wordt er door de hersenen hard gewerkt. Hoewel wij een derde van ons leven ‘verslapen’, is dat geen verspilde tijd, maar absoluut noodzakelijk. In de slaap gaan onze hersenen als het ware door de autowasstraat; slaap is essentieel om de nieuwe dag weer schoon en fris te beginnen. Slaap is ook belangrijk voor het leren en het geheugen. Dat is de serieuze achtergrond voor de mythe dat je voor een proefwerk het leerboek onder je kussen moet leggen. Ten slotte is slaap essentieel voor het reguleren van de emoties.

Slaapmetingen en de daaruit resulterende ‘actogrammen’ laten zien dat de slaap in golven verloopt en dat diepe slaap en REM-slaap elkaar de hele nacht afwisselen. REM staat voor Rapid Eye Movement. Je droomt in je REM-slaap. Gordijn toont een intrigerend filmpje van een octopus die in zijn droom van kleur verschiet. Slaapmetingen begonnen ooit met het van verschillende hoogte laten vallen van een klepel op een gong om te meten wanneer de proefpersoon wakker werd en hoe diep de slaap dus was. Inmiddels krijgen proefpersonen sensoren op het hoofd. Gordijn sluit niet uit dat wij in de toekomst vergeten dromen kunnen reproduceren met AI.

Kortom, slaap maakt deel uit van een gezonde leefstijl, net zo goed als beweging en voeding.

De klok met duizend wijzers

Na de pauze gaat de spreker nader in op haar eigen specialisme, de chronobiologie. Aan wetenschappers uit dit vakgebied werd in 2017 een Nobelprijs toegekend (“Toen hebben we de Nobelprijs gewonnen”). Slaap heeft alles te maken met ritme en licht. Wij mensen zijn een dagactieve soort, in tegenstelling tot bijvoorbeeld muizen. Wij hebben een masterklok in onze hersenen, maar via de cellen ook klokken in alle organen. Het populairwetenschappelijke boek dat Gordijn schreef heeft dan ook de toepasselijke titel De klok met de duizend wijzers.

Het vakgebied van de chronobiologie beschrijft onder meer het ‘circadiane ritme’, waarvan het proces ongeveer een dag duurt. Uit onderzoek in dat verband blijkt dat sporters aan het einde van de dag beter presteren, wat het verschil kan maken tussen goud en zilver. Vandaar Gordijns bemoeienis met het NOC-NSF. De chronobiologie toont ook aan dat er daadwerkelijk vroege en late slapers zijn en dat een late slaper er niks aan kan doen dat hij ’s ochtends moeite heeft om op tijd te komen. De chronobiologie leert ons ook hoe belangrijk het daglicht is. Het is in ons belang om met de zon te leven. In het westen van Duitsland slapen mensen gemiddeld 28 minuten later dan in het oosten van het land. En laat dat nu ook precies het verschil in zonsopkomst zijn. Vandaar ook dat er onder slaapwetenschappers consensus is over de onwenselijkheid van de zomertijd. “Dat Trump van de zomertijd af wil is het enige goede idee dat ik tot dusver van hem gehoord heb”, aldus de spreker.

Praktische slaaptips

Zij besluit haar lezing met een hele reeks praktische tips, waaruit hieronder een kleine greep. Goede slaap floreert bij regelmaat: verschuif je ritme in het weekend niet meer dan één uur.  Een powernap overdag van maximaal 20 minuten kan een goed effect hebben, maar een dut van meer dan een half uur zorgt ervoor dat je ’s nachts slechter slaapt.

Zorg dat je je voldoende blootstelt aan daglicht. Buiten is er bij zonnig weer 100.000 lux, maar in een gemiddelde huiskamer niet meer dan 250. Ga dus ieder uur even ‘licht happen’ al is het maar door even voor het raam naar buiten te staren en te mijmeren.

Melatonine is een hormoon dat de biologische klok aanstuurt. Bijslikken is in het algemeen niet nodig: je slaapt er niet beter van, maar valt er wel eerder door in slaap. Bij jetlags kan het nuttig zijn. De zaal neemt verbijsterd kennis van het feit dat 6% van de brugklassers melatonine slikt. “Neem in ieder geval nooit meer dan een dosering van 1 mg”, aldus Gordijn.

Zorg ervoor dat je voeten warm zijn als je naar bed gaat. Met koude voeten val je niet in slaap. “Die voetenstoof van overgrootmoeder was nog niet zo’n slecht idee”.  

En dan ten slotte het slaapmutsje waarmee de avond ook begon. Je valt er eerder door in slaap, maar je slaapt slechter. De meeste bezoekers hangen aan Gordijns lippen, maar een enkeling past haar tips al knikkebollend ter plekke toe. En velen nemen in de derde helft toch alvast een slaapmutsje.

Foto's