De Top 2000 onder professoren

Verslag

Als er iets is waar de sprekers het in het Kenniscafé over de Top 2000 over eens waren, dan is het wel over het gegeven dat muziek verbindt. Of het nu om een verbinding tussen verschillende generaties gaat of om een verbinding tussen mensen met een soortgelijke muzieksmaak, muziek luisteren is een sociale bezigheid. Denk alleen aan al die mensen die stemmen op of luisteren naar de Top 2000, de hitlijst van Radio 2 die elk jaar tussen kerst en oud en nieuw Nederland in zijn greep houdt.
Het Kenniscafé greep de vijftiende editie van de Top 2000 aan om de blik nader op het succesvolle media-evenement te richten. Een festijn waar jaarlijks 300.000 personen hun stem voor uitbrengen en waar zo’n 11 miljoen mensen via radio, tv of live-concerten mee in aanraking komen.
Wie kan daar beter iets over vertellen dan Kees Toering, zendercoördinator van Radio 2 en bedenker van de Top 2000? Hij bedacht de lijst in 1999, in de aanloop naar de millenniumwisseling. Zijn idee was om de beste 2000 liedjes de nieuwe eeuw mee in te nemen. Een gedachte waarvoor hij bij de zender nog een flink robbertje moest vechten, vertelde hij de bezoekers van het Kenniscafé. Want wie zat nu te wachten op 2000 platen die achter elkaar werden gedraaid?
Toering drukte door en met succes: de combinatie van de liedjes en de verhalen over die liedjes leverde een paar miljoen luisteraars op, een ongekend aantal voor Radio 2-begrippen. Meteen rees het besef dat een succesformule was aangeboord en al vlot viel de beslissing dat de Top 2000 een blijvertje was.
Door de jaren heen groeide het evenement flink. Aanvankelijk konden mensen stemmen via een bon in de krant, waarop postzakken vol stembriefjes binnenkwamen. Later deed internet z’n intrede. Een belangrijk jaar volgens Toering was 2004, toen de lijst ook een tv-show kreeg met ‘popprofessor’ Leo Blokhuis en Matthijs van Nieuwkerk. “Daarmee waren we eigenlijk voorloper op het gebied van cross-mediaal werken”, vertelt Toering.
Ook het afdrukken van de lijst op een paginagrote advertentie in dagbladen bleek een groot succes: Het eerste jaar dat dit gebeurde werd de papieren lijst in naar schatting ongeveer 600.000 huishoudens opgehangen.
Vandaag de dag is de Top 2000 een succesvol media- en marketingfenomeen met allerhande bijproducten, zoals een live-show in Ahoy, een theatertoernee en een symposium. Maar het hart wordt nog altijd gevormd door de eigenlijke radio-uitzending. Volgens Toering zetten mensen de wekker om hun favoriete plaat via de uitzending te beluisteren, ook al staat de cd bij hen thuis in de kast. “En ieder jaar weer bellen bekende artiesten op of ze in de lijst staan en zo ja, op welke plek”, grinnikte Toering, overigens zonder namen te noemen.
Ook verrassend: wie op basis van de hoge noteringen van klassiekers als Bohemian Rhapsody (Queen) of Stairway to heaven (Led Zeppelin) denkt dat de Top 2000 vooral een feestje is voor mannen van middelbare leeftijd, komt bedrogen uit. Steeds meer jongeren brengen hun stem uit - vaak ook op oude rockklassiekers. “We zijn inmiddels bij de derde generatie die met popmuziek is opgegroeid. Die generaties beïnvloeden elkaar”, verklaarde Toering dat verschijnsel.
Om het concept Top 2000 fris te houden, is het volgens hem elk jaar zaak om met iets nieuws te komen om de lijst onder de aandacht te brengen en te houden. Zo zocht hij in 2011 de samenwerking met enkele hoogleraren (én muziekliefhebbers) om zijn hitlijst wetenschappelijk te laten verklaren. Het leverde het boekwerk De Muziek zegt alles - de top 2000 onder professoren op, waarin de lijst vanuit wetenschappelijke disciplines – statistiek, economie, psychologie - werd doorgrond.
Een van de medewerkers aan dat boek - en de tweede spreker in het Kenniscafé - was mediahistoricus Huub Wijfjes van de Rijksuniversiteit Groningen. Volgens hem is het gezegde dat er over smaak niet valt te twisten onzin; sterker nog, juist het twisten over smaak maakt lijsten als de Top 2000 zo’n succes. Niets leukers dan samen gruwelen bij de hoge notering van een Celine Dion of samen juichen bij een hoge notering van een Janis Joplin, zoals hij een paar persoonlijke voorkeuren aanhaalde. “Zonder gruwels zijn er geen favorieten.”
Volgens Wijfjes is de Top 2000 bovenal een sociaal fenomeen. De hitlijsten die na de Tweede Wereldoorlog hun intrede in de samenleving deden waren het gevolg van denkbeeldige gemeenschappen die ontstonden op basis van gezamenlijke muzieksmaken. Die smaak bracht groepen samen.
Maar hoe kan muziek eigenlijk zulke sterke emoties opwekken? Wetenschappelijk gezien is dat niet echt logisch, hield Ad Vingerhoets, hoogleraar psychologie aan de universiteit Tilburg en ‘emotiespecialist’, het Kenniscafé tot slot voor. Immers, sterke emoties zijn vooral natuurlijke reactiepatronen die van levensbelang kunnen zijn. Een bekend voorbeeld is angst; de angst voor bijvoorbeeld een loslopende beer zet lichamelijke processen in werking, waardoor mensen meer kans hebben om te vluchten. Zo bekeken rechtvaardigt muziek een sterke, emotionele reactie niet.
“Emoties zijn vaak het gevolg van een inschatting van een situatie. Je weet dat als iemand je in de steek laat, je boos of verdrietig wordt”, vertelde Vingerhoets. Tegelijkertijd kunnen emoties soms onverhoeds de kop opsteken. “Dat gebeurde mij bijvoorbeeld eens toen ik totaal onverwacht in tranen uitbarstte bij zo’n mierzoete, Anmerikaanse B-film”, biechtte hij op.
Toch kan muziek emoties opwekken. Soms simpelweg door het effect van klanken op de hersenen, maar vaker nog wanneer de muziek is gekoppeld aan een belangrijke, emotionele gebeurtenis. En in het geval van het succes van de Top 2000 speelt de factor nostalgie een grote rol, beweerde Vingerhoets. Nostalgie immers vormt je identiteit, versterkt je zelfvertrouwen en geeft je het gevoel dat je ‘erbij hoort’. “Het geeft mensen letterlijk een warm gevoel.”

Foto's